Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü - Bir Tahlil

-

Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Tanzimat'tan Cumhuriyet'in ilk dönemlerine kadar gelen Türkiye'nin, modernleşme sürecinde yaşadığı açmazlarını, toplumsal değişimi, yenilikler karşısında halkın ve yöneticilerin tutumunu ve özellikle çalışma hayatını gündeme getirir. Temeli olmayan Batıcılığı, güncele teslim anlayışları, Amerikan hayat tarzı özentisini, yeninin dayatmalarını, kurumların işlevsizliğini, moda anlayışların tartışılmadan kabullenilmesini eleştiren Saatleri Ayarlama Enstitüsü, bir karakterler galerisi ile tüm bu temaları örnekler ve gözler önüne serer.


Diğer yandan roman, aşağı yukarı Tanpınarn hayatı boyunca geliştirdiği, savunduğu düşünce ve estetik anlayışındaki temel kavramların (zaman, tarih, müzik, rüya, ikilik,Batılılaşma, yerlilik vb.) işlendiği bir metin konumundadır. Tanpınar "yeni”nin getirdiği ikilik ve yabancılaşma olgusunu romanda ikna edici ve tutarlı görüşlerle

tartışmaya açar. Toplum yapısinin, zihniyet ve anlayışının iyi okunmadan, tepeden inme biçimde yapılan "toplum mühendisliği"nin ağır hicvi olan roman, ironik anlatımın da şaheserlerinden biridir. Romanda hem Osmanlıdaki toplumsal çöküşün ipuçlarını hem de Cumhuriyet modernizasyonunun zaaflarını bulabiliriz.


Bireysel ve toplumsal çürüme, çözülme, yozlaşma, giderek körleşme bir model olacak kadar bütünlüklü bir bakaş açısıyla anlatılır. Bireylerin tek arzusu para kazanmak olurken, insanlık değerlerini önemsemedikleri görülür. Maddeci, kapitalist çağın insanları adım adım kötülüğe sürüklenir. Romanda özellikle kitlelerdeki ahlak ve erdem yoksunluğu eleştirilir. Kitlelerin güç karşısında boyun eğişleri de bu eleştiriden payını alır. Çürümüşlük her alana sirayet etmekte, toplum gitgide, acımasız-kaotik bir ortama doğru ilerlemektedir. Toplumun hareket biçimlerini, psikolojisini, amaç ve görünümlerini irdeleyen roman, değişim ve dönüşümün neye mal olduğunu derinlikli bir şekilde ortaya koyar.


Romanın ana karakterinin çağın gerçekliğine ters düşen anlayışı, onun kurban olmasıyla sonuçlanır. Aslında herkesin kendi menfaatine odaklandıği bir zaman diliminde bireylerin nasıl birbirine yük olduğu örneklenir. Bu da sonunda bireyleri hastalıklı hâllere sürükler, onlarn delilik sınırlarına götürür. Romandaki karakterler bir insanlık komedisi oluşturmaları için abartılmış ve irrasyonel bir atmosfere yerleştirilmiştir. Özellikle dünyaları, zihniyetleri, yaşadıkları toplumsal sınıflar olabildiğince zit seçilmiş, böylece gerçekler daha anlaşılır hâle gelmiştir.


Türkiye gerçeklerinin temsil güçleri yüksek karakterler üzerinden sembolik anlatımı yaratıcı düşüncenin parlak bir örneğidir. Dönemin, zihniyet, bakış açısı, medya, zenginler ve fakirler, eski-yeni, Doğu-Batı gibi sosyolojik, tarihsel, iktisadi bir haritası ortaya konur ve çalışma hayatı öne çkarılarak anlayışlar bunun üzerinden test edilir. Tanpınar dili, yaratıcı edebiyatın bir aracı yapar. Saatleri Ayarlama Enstitüsünün gündeme getirdiği problemler günümüzde de benzer şekilde sürmektedir. Bu romanı okumak Türkiye gerçekleri üzerine pek çok disiplinin veremeyeceği gerçeklere tanıklık etmemizi sağlar. Özellikle çağımızın sorunu "bürokrasi", çalışma hayatının sorunları, plansız iktisadi faaliyetler emsalsiz bir yaklaşımla romanda işlenir. Roman, başta bürokrasi, zaman algısı, iş disiplini olmak üzere pek çok açmazımıza ayna tutarak onları bize gösterir. Öyle ki Tanpınar'ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü, bürokrasinin, çalışma hayatının el kitabı olmasını gerektirecek kadar önemlidir. Bürokrasi; bu romanla tanışmalı, aynadan nasıl görüldüğünü incelemelidir. (s. 7-9)


Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü - Bir Tahlil

Necdet Tosun

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Kibrit-i Ahmer'in Peşinde

-
Resim
Claude Addas, İbn Arabî ve tasavvuf düşüncesi içindeki yeri üzerine çalışmalarıyla tanınan Michel Chodkiewicz’in kızıdır. Aynı konu etrafında makaleleri ve “Kitabu Nesebi’l-Hırka” metninin tahkikli neşri gibi çalışmaları bulunan yazarın başlıca eseri, tercümesini sunmakta olduğumuz İbn Arabî biyografisidir. Halen sahasındaki en önemli müracaat kaynağını teşkil eden eser İngilizce ve İspanyolca gibi çeşitli dillere de çevrilmiştir. (Gelenek Yayınları) Kibrit-i ahmer, gümüşü altına çevirebilen maddeyi ifade eden simya ıstılahıdır. İbn Arabi Et-Tedbiratu’l-İlahiyyede tabiri bu manada kullanmıştır. Tasavvuf ıstılahında, tabir sık sık velinin ulaştığı yüksek dercenin kemaline işaret için kullanılır. İbn Arabi de talebeleri tarafından kibrit-i ahmer olarak nitelendirilmektedir. Nitekim Şarani, Futuhat müellifinin irfanını açıklamak üzere kaleme aldığı eserlerinden birine bu ismi vermiştir: El-Kibritu’l-Ahmer fi Beyani Ulumi’ş-Şeyhi’l-Ekber. (s. 143) * * * İbn Arabi'nin tev...
Devamı

Râvi

-
Resim
Ravi isimli eser bir muhaddisin hadis derleme sürecindeki yolculuğunu bir kurgu üzerinden roman şeklinde anlatımı. Bir ilim yolcusunun Semerkant’tan başlayıp Buhara’ya, Merv’e, Basra’ya, Rey’e, Haremeyn’e ve daha nice merkeze uğrayarak kâh ferahlık kâh meşakkat içerisinde geçen rihlesi ve tek tanığı kendi derlediği risale hacmindeki bir günce.  Kitabı hem tavsiye hem de hediye eden sevgili Ömer İhsan kardeşime de ne kadar teşekkür etsem azdır. Hadis geleneğinin oluşma sürecini anlamak isteyenler için fevkalade güzel bir eser. Bu gönderinin en alt kısmına Muhammed Enes Topgül hocanın eseri hangi saikle kaleme aldığını anlatan videoyu da ekliyorum. Eğer benim gibi hadis geleneğinin oluşma sürecine dair bilgi birikiminiz yok ise, öneri olarak daha geniş çerçevenin anlaşılması açısından önce Sezai Engin hocanın Muhaddis isimli kitabını okuyabilirsiniz.  Bir hadisin imla süreci nasıl oluyor buna dair kitaptan bir alıntıyı da paylaşıyorum: Hoca yine kârî talebesine kısa bir aşır ok...
Devamı

Müslümanların Gerilemesiyle Dünya Neler Kaybetti

-
Resim
İslâm hükümdarları, ahireti dünyaya tercih ediyor, servet ve hazine peşinde koşmuyor, dirayetli davranıyor, takvadan ve dürüstlükten ayrılmıyorlardı. Bu sayede İslâm medeniyeti husule geliyor, diğer medeniyetlerden üstün bir noktaya taşınıyordu. Allah'ın istediği gibi düzgün bir dinî hayatın devlet yönetimi ile bu denli uyumlu olduğu daha önce yaşanmış bir şey değildi. Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.s.), peygamberlik mucizesiyle insanların özüne ulaşmış ve oradaki iman ateşini alevlendirmişti. Bu canlanmayla, bu insanlardaki en üstün vasıflar harekete geçmiş, insanlığı tarihinin en ileri noktasına taşımış, en mükemmel saadeti yaşatmışlardı. Cahiliye devri kısa zamanda tarihe gömülmüş, cehaletin ve körleşmenin getirdiği buhranı sıyırıp atmıştı. Allah'ın izniyle onun yolunda olarak muhteşem bir çağ başlatmışlardı. Bu benzersiz çağ, İslâm'ın çağıydı. (s. 116) İbn Haldûn'un bu konuda şöyle bir sözü bulunmaktadır: "Ne garip bir tecellidir ki Müslüman milletlerde, gerek...
Devamı