İmam Gazali Okumaları

"Hüccetü'l-İslâm", yani "İslâm'ın en sağlam delili"lakabıyla ünlü Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed b.Ahmed el-Gazâli, hicri 450 yilında (M. 1058) Horasan Eyaletinin Tûs şehrinde doğdu.

Esnaflikla uğraşan babası, ölüm döşeğindeyken iki oğlu Ebû Hâmid Muhammed Gazâli ve kardeşi Ebu'l-Futuh Ahmed Gazâli'yi çağırarak, okuma-yazma bilmemesindeki üzüntüsünü dile getirdi. Sonra onları, okumaya teşvik ve mirasndan bir miktar ayırarak onları okutması için sûfi dostlarından birisine teslim etti.

Kıt bir parayla bu iki kardeşin terbiyesini ve öretimini üstlenen bu sufi, kendisine bırakalan paranın kısa bir sürede bitmesi üzerine onlara medreseye gitmelerini ve kalmalarını tavsiye etti. İşte İmam Gazali'nin ilim hayatı gerçek manada bundan sonra başlamaktadır.

Sufinin dediği gibi hareket eden Gazali, memleketi olan Tus şehrinde Ahmed Razkâni den bir müddet fıkıh okuduktan sonra zamanın meşhur âlimlerinden olan Ebu Nasr İsmaili'den ders almak amacıyla Cürcan'a gitti. Bir süre bu âlimin yanında ders dinleyip bunları defterlerine kayda geçtikten sonra tekrar Tus şehrine döndü. Üç yıl burada kalıp öğrendiklerini tekrar etti.

İmam Gazâli (r.a.) daha sonra Nişabur'a giderek İmâmu'l-Harameyn Ebu'l-Meali el-Cüveyni'den dersler almaya başladı. Yaklaşık olarak on sene bu medresede tahsile devam etti. Bu dönem içerisinde fıkıh, hilaf, cedel, usulu'l-fıkıh, usûlu'd-din, mantık ve edebiyat gibi birçok ilim dallarında mütehassıs oldu.

Gazâli'nin Nişaburdaki tedrisat döneminde ders aldığı hocalardan birisi de İmam Kuşeyri'ye talebelik yapmış olan el-Farmadi'dir. İmamu'l-Harameyn'in vefatı üzerine Nişabur'da fazla kalmayan Gazâli, Nizamiye medreselerinin kurucusu Sultan Alpaslan ve Sultan Melik Şah'n veziri olan Nizamü'l-Mülk ile görüşmek amacıyla Bağdat'a gitti.

Nizamü'l-Mülk'ün etrafında bulunan ilim ve bilim adamlarının arasında kısa zamanda aklı ve zekâsyla öne geçen Gazâli, tüm âlimler tarafindan takdirle karşılandı; ilim meclislerinde yaptığı münazaralarla karşısına geçen herkesi susturdu. Bu şekilde Nizamü'-Mülk'ün saygısını kazandı. Bir süre Nizamü'l-Mülk'ün ilmi ve hukuki danışmanliğını yaptı. 1092 yılında Nizamü'l-Mülk tarafından ünlü Bağdat Nizamiye Medresesine başmüderis olarak tayin edildi.

Daha önceleri de kelam, mantık, felsefe ve hikmet üzerine ciddi çalışmalarda bulunmuş olan Gazâli, Nizamiye medresesindeki görevi esnasında bu ilimler üzerinde daha fazla durma imkânı buldu. Gazâli'de bulunan bu fıtri merak, kendi ifadesiyle 'hadiselerin hakikatini anlamaya olan susamışlığı onu, her türlü dini, ilmi ve fikri akımları derinden incelemeye götürdü.

Gazâli, gerçeği bulmak isteyenlerin dört gruba ayrıldığını ve her birisinin o yolda hakikati aradığını gördü, Bu dört grubu şu şekilde sıralamak mümkün;

1- Kelamcılar,

2- Bâtıniler,

3- Felsefeciler,

4- Sûfiler idi.

Her birisinin görüşlerini ve iddialarını inceledi; bu fırkalardan ilk üç grubun zararlarını ve tutarsızlıklarını görüp onları terk etti. Sonra, sûfilerin yolu olan tasavvufu seçti ve tüm gücü ile tasavvuf yolunu incelemeye koyuldu.

İmam Gazâli, öncelikle bu yolun büyükleri olan Ebu Tâlib el-Mekkî'nin Kûtu'l Kulûb'unu, Sühreverdi'nin Avârifu'l-Meârif'ini, Haris b. Muhasibi'nin eserlerini ve Cüneyd-i Bağdadi, Şibli, Ebu Yezîd Bistami gibi daha birçok sufi büyüklerinin sözlerini okudu, inceledi. Tasavvufun bereketine sadece ilimle ulaşılamayacağını anlayan Gazâli, makam, mevki ve şöhretini terk edip bütün servetini dağıtarak 1095 yılında Bağdat' tan ayrıldı.

İlk olarak Şam'a gitti. Alimlerin belirttiği gibi Şam, gerçekten tasavvufu yaşamaya elverişli bir şehir olduğundan burayı tercih etmişti. Burada iki sene kadar kaldıktan sonra Kudüs'e, oradan da hac farizasını eda etmek amacıyla Hicaz'a gitti.

Yaklaşık olarak on-on iki sene süren uzlet, manevî terbiye, nefsini ve kalbini temizleme, zikir, ibadet ve tefekkür hayatından sonra Hemedan'a, oradan da doğduğu yer olan Tus şehrine geldi. Burada; evinin yanında bir cami ve tekke yaptırarak etrafında toplanan öğrencilere ders vermekle meşgul oldu. Bu zaman içerisinde telif faaliyetlerine de devam etti.

"Zamanın Sultanı" olarak bilinen vaktin padişahı Fahru'l-Mülk'ten kendisine Nizamiye medresesinde tekrar ders vermesi için israrlı davetler gelince yeniden Bağdat'a gitti. Üç-dört yıl kadar devam eden bu tedrisat dönemine bir daha son vererek tekrar Tus şehrine döndü. Evinde iki yıl kadar telif ve tedris faaliyetlerine devam eden Gazâli, geride insanın okumaya bile zor güç yetireceği sayida eser bırakarak, memleketi Tûs'ta. hicri 505, miladi 1111, tarihinde 55 yaşında vefat etti. Mezarı Tus'da meşhur şair Firdevsi'nin mezarı karşısındadır.

Allahu Teâlâ derecesini âli eylesin…

(s.7-12, Dalaletten Hidayete kitabından alıntı)

* * *

İmam Gazali dönemindeki beş (5) Şii devleti:

Haşhaşiler
Hamdaniler
Büveyhiler
Karmatiler
Fatimiler

Bu Blogda Ara

KİTAP LİMANI

İmam Gazali Okumaları

Yorumlar

Bu blogdaki popüler yayınlar

Kibrit-i Ahmer'in Peşinde

Râvi

Müslümanların Gerilemesiyle Dünya Neler Kaybetti